Czynności nauczyciela wychowania fizycznego

CZYNNOŚCI NAUCZYCIELI WYCHOWANIA FIZYCZNEGO W PROCESIE KSZTAŁTOWANIA UMIEJĘTNOŚCI RUCHOWYCH UCZNIÓW.

Realizacja treści związanych z nauczaniem techniki ruchu różnych dyscyplin i wyposażaniem uczniów w optymalny zasób umiejętności ruchowych należy do podstawowych zadań szkoły oraz nauczycieli wychowania fizycznego. Niskie efekty w tym zakresie mogą wynikać z różnych przyczyn, ale najczęściej z braku celowego zachowania nauczycieli i odpowiedniego programu do wykonania zadania, czyli stworzenia odpowiedniej sytuacji zadaniowej [1]. Celowe wykonanie zadania charakteryzować się będzie przekształcaniem sytuacji początkowej w sytuację końcową i wtedy takie zachowania nazywać będziemy czynnościami. Na przykład czynność uczenia się techniki ruchu prowadzi od sytuacji nieumiejętności do umiejętności, czynność usprawniania się prowadzi od sytuacji sprawności niskiej do sprawności wysokiej itd. [2, 3].

Często uzyskane wyniki nie pokrywają się z postawionymi celami, podobnie jak rzeczywiste czynności z programami i wtedy możemy mówić o błędach wyniku i błędach czynności [4]. W realizacji każdej czynności możemy wyodrębnić podczynności, które nazywamy operacjami. Te z kolei decydują o strukturze czynności, którą możemy rozpatrywać w kategoriach struktury przedmiotowej (zewnętrznej), podmiotowej (modalnej) i formalnej, w której struktura liniowa (szeregowa) jest najprostszą i polega na tym, że wynik osiąga się przez szereg kolejno następujących po sobie zadań cząstkowych, czyli operacji. Operacje w odniesieniu do zadań ruchowych są niczym innym jak ćwiczeniami, czyli zadaniami cząstkowymi tworzącymi zadanie główne [3].

Współcześnie coraz częściej uważa się, że efekty nauczania ruchu zależą od realizacji czynności pedagogicznych nauczycieli i warunków w jakich te czynności przebiegają. Charakterystyczną cechą czynności nauczycielskich jest fakt, że polegają one na kierowaniu czynnościami uczniów i na swoistym współdziałaniu z nimi.

Przez czynność pedagogiczną nauczyciela należy rozumieć jego zachowanie i ukierunkowanie na osiągnięcie określonego skutku w postaci zadania realizowanego przez uczniów [2]. Natomiast czynności ucznia to zachowania ukierunkowane na zrealizowanie zadania nastawionego na określony wynik. Widzimy, że zadanie według współczesnych psychologów jest wzorcem i czynnikiem regulującym czynności, które mogą mieć charakter prosty i złożony. Zadania złożone, czyli główne, realizowane są przez zadania proste od których uzależniona jest struktura i efekty pracy [2].

Każde zadanie pedagogiczne w tym również ruchowe posiada element treściowy (przedmiotowy) odpowiadający na pytanie „co” i element operacyjny (funkcjonalny) odpowiadający na pytanie „jak”. W zależności od stopnia trudności zadania ruchowego, dobieramy odpowiednią drogę nauczania – łatwiejszą lub trudniejszą. Dobór strategii nauczania uwarunkowany jest i wynika z realizacji określonych czynności nauczyciela i ucznia. Wśród czynności nauczycielskich możemy wyróżnić takie, które odnoszą się do czynności przygotowawczych, motywujących, informujących, naprowadzających, kontrolnych, korygujących, zabezpieczających i prospołecznych [3, 5, 6].

Czynności przygotowawcze to takie działania nauczyciela, których celem jest wprowadzenie odpowiedniego nastroju do realizacji zadań lekcji. Często te czynności sprowadzają się do realizacji ćwiczeń przy muzyce, odpowiedniego doboru słownictwa, przybliżenia sposobu wykonywania ćwiczeń, przygotowania wraz z uczniami przyborów i przyrządów oraz sprawnego operowania formami organizacyjnymi.

Ważną rolę w zakresie kształtowania umiejętności ruchowych spełniają czynności motywacyjne bazujące na rozbudzaniu zainteresowań i pełnej mobilizacji uczniów podczas rozwiązywania zadań. Powiązane są one z procesami uczuciowymi i stanowią psychiczne nastawienie ucznia do zadania. W zakresie tych czynności istotne znaczenie ma indywidualizowanie motywacji i uwzględnianie potrzeb dziewcząt i chłopców.

W procesie nauczania techniki różnych ruchów szczególnie należy podkreślić znaczenie czynności informujących polegających na przekazywaniu uczniom nowych wiadomości. W wychowaniu fizycznym dużą rolę informacyjną spełnia prawidłowo demonstrowany pokaz, który w połączeniu ze słowem tworzy strategię mieszaną słownopokazową. Korzystając z tej strategii proponuje się następujący algorytm postępowania nauczyciela: 1) podawanie nazwy i znaczenia danej czynności ruchowej, 2) zwięzły opis czynności (słowna ilustracja czynności ruchowej), 3) rzeczowe objaśnienie związków między poszczególnymi elementami zadania ruchowego, 4) pokaz zadania ruchowego w tempie naturalnym i zwolnionym. Pozytywne efekty w realizacji czynności informujących osiągamy również wykorzystując środki akustycznorytmiczne wspomagające uświadomienie uczniom poszczególnych elementów techniki ruchu. Wynika to z istnienia zarówno w muzyce jak i w ruchu wspólnego elementu jakim jest rytm.

Zadaniem czynności naprowadzających jest nakierowanie ucznia na eliminowanie niedostatków w wykonaniu ćwiczenia szczególnie w przypadkach gdy wprowadzamy zadanie po raz pierwszy. W tych czynnościach chodzi głównie o wyrobienie u ucznia samodzielności w dochodzeniu do założonego celu przez podsuwanie i doradzanie właściwych rozwiązań. Z kolei czynności kontrolne skierowane są na ocenę rozbieżności pomiędzy stanem rzeczywistym a celem, co jest miarą tak zwanego błędu wyniku. Jeżeli uczeń zdoła zaobserwować błędy w wykonaniu ćwiczenia, to pojawia się wtedy zjawisko samooceny i samokontroli, silnie powiązane z psychiką ucznia. Kontrola i ocena nie powinny funkcjonować jako formy zagrożenia i strachu.

Bardzo ważną rolę w procesie kształtowania umiejętności ruchowych odgrywają również czynności korygujące i alternatywne oraz zabezpieczające i prospołeczne. W zakresie czynności korygujących i alternatywnych możemy wyróżnić korygowanie synchroniczne polegające na bieżącym informowaniu ucznia o błędach bez przerywania ćwiczenia, korygowanie szybkie, w którym nauczyciel przerywa ćwiczenie i poprawia błąd oraz korygowanie opóźnione kiedy nauczyciel niweluje błąd w dłuższym okresie czasu ze względu na niedomagania sprawnościowe lub zdrowotne ucznia.

Czynności alternatywne polegają na szybkim podjęciu przez nauczyciela decyzji dotyczącej nauczania bez utraty atrakcyjności i zainteresowania ćwiczących. Czynności zabezpieczające uświadamiają nauczycielowi jego odpowiedzialność w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i komfortu psychicznego ćwiczących. Należy pamiętać, że każdy upadek i odniesiony uraz oddalają ucznia od aktywności ruchowej i powtarzania określonych ćwiczeń. Natomiast atmosfera zadowolenia, sprawiedliwości i altruizmu wytworzona na lekcji sprzyja wyrabianiu pozytywnych postaw i jest podstawą czynności prospołecznych [1, 3, 5, 6].

Piśmiennictwo

1. Srokosz, W. (1993). Psychospołeczne uwarunkowania czynności lekcyjnych nauczyciela kultury fizycznej. W Ku tożsamości pedagogiki kultury fizycznej (str. 73-76). Warszawa: PTNKF.

2. Osiński, W. (2003). Antropomotoryka. Poznań: AWF Poznań.

3. Poplucz, J. (1978). Organizacja czynności nauczycielskich. Warszawa.

4. Strzyżewski, S. (1996). Proces kształcenia i wychowania w kulturze fizycznej. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

5. Czabański, B. (1989). Wybrane zagadnienia uczenia się i nauczania techniki sportowej. Wrocław: AWF Wrocław.

6. Sulisz, S. (1991). Wychowanie fizyczne w szkole podstawowej. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

Autorzy: JANUSZ GAŁECKI, TADEUSZ ZARADKIEWICZ, LECH KURPETA,  BARBARA BERGIER

Stopka autorska: wychowaniu fizycznym – http://www.awf-bp.edu.pl/wychowanie-fizyczne.html